چندین دهه است که شاهد پیشرفت در دنیای دیجیتال هستیم و اثرات این پیشرفت در ابعاد مختلف زندگی ما نمود کرده تا جایی که دست به تغییر حوزه کسب و کار زده است؛ برای مثال آژانسها که سالیان درازی وظیفه حمل و نقل درون شهری به آنها سپره شده بود امروزه کمرنگتر شده و برنامههایی همچون «اسنپ» و «تپسی» جایگزین آنها شدهاند. در اینجاست که ایده راه اندازی یک استارتآپ در ذهن افراد زیادی جرقه میخورد. در این مطلب ما قصد داریم پس از بررسی مفهوم استارتآپ و یژگیهای آن، به بررسی مشکلات حقوقی آنها که عدم اطلاع از این مسائل میتواند مانع جدی بر سر راه یک استارتآپ موفق باشد را بررسی کنیم:
استارتآپ چیست و چرا تمایل به راه اندازی یک شرکت نوپا در حال افزایش است؟
استارتآپ ((startup, start-up معادل «شرکت نوپا» است. این واژه به شرکتهای جوانی اطلاق میشود که در مراحل اولیه فعالیت خود میباشند و با استفاده از فناوریهای نوین در پی حل یک مشکل و رفع نیازهای زندگی و یا انجام راحتتر و سریعتر بعضی از امور روزمره هستند. پس جوهره اصلی تشکیل یک استارتآپ، ارائه ایدهای جدید در پرتو عرضه یک محصول خاص برای رفع یک نیاز خاص است. برای مثال اسنپ که در ابتدای فعالیت خود یک استارتآپ محسوب میشد، در پی آسانتر کردن حمل و نقل درون شهری بود. اما چرا از واژه “آسانتر کردن” حمل و نقل استفاده کردیم؟ زیرا قبل از شکل گیری اسنپ ما از ساز و کار آژانسهای مسافرتی درون شهری استفاده میکردیم؛ پس در این مثال اسنپ یک نیاز را رفع نکرد بلکه تنها به دنبال راحتتر کردن رفع آن نیاز بود. در واقع استارتآپها با استفاده از فناوریهای جدید یک گام ابتکاری در روشهای سنتی تجارت برمیدارند که به طور کلی میتوان آن را تغییر روش ارتباط با مشتری که مبتنی بر فناوریهای نوین باشد دانست. و اما سوال دوم، چرا تمایل به راه اندازی این نوع کسب و کار به طور روزافزونی در حال افزایش است؟ در پاسخ به این سوال پنج دلیل مهم را می توان بیان کرد: دلیل اول آن است که استارتآپها اساساً جذاب و محبوب هستند، دلیل دوم آن است که شما رئیس خودتان خواهید بود. سومین دلیلی که میتوان به آن اشاره کرد این است که کار در حوزه استارتآپها انعطافپذیر است و اختیار زمان و برنامه شخصی فرد وابسته به خودش است، چهارمین دلیل که باعث سوق پیدا کردن افراد زیادی به سمت استارتآپ ها میشود این است که شما شانس ایجاد یک تغییر و برجای گذاشتن اثری بزرگ در یک حوزه و ارائه خدمات خواهید داشت و درنهایت پنجمین مورد که علت مادی روی آوردن به این حوزه جذاب از کسب و کار میباشد این است که در صورت موفقیت استارتآپ، شانس ثروتمند شدن و درآمد بالا را خواهید داشت.
با این همه اگر به فکر راه اندازی یک شرکت نوپا هستید، اما از مسائل و موانع حقوقی آن اطلاعی ندارید باید بدانید که عدم توجه به مسائل حقوقی میتواند مانع بزرگی بر سر راه فعالیت شما باشد و چه بسا آن را به زمین بزند و در نهایت نه تنها سودآور نباشد، بلکه تبدیل به یک فعالیت زیانده نیز بشود. در ادامه با بررسی مسائل و نکات مهم حقوقی این نوع از کسب و کار، با بعد حقوقی حیات یک استارتآپ بیشتر آشنا خواهیم شد:
حصول اطمینان در خصوص قانونی بودن فعالیت استارتآپ
قبل از شروع فعالیت و صرف هزینه و وقت، لازم است افراد بدانند که آیا فعالیت آنها طبق قانون ایران مشروع است و یا اینکه فعالیت در این حوزه اساساً ممنوع است و حتی شاید فعالیت در این حوزه مجاز باشد، اما این اجازه منوط به اخذ مجوز از نهادهایی مشخص باشد. پاسخ به این سوالات میتواند اولین مهر تایید یا رد را، برای شروع فعالیت یک استارتآپ بزند.
عدم انعقاد قراردادی واضح و روشن با همبنیانگذارن
انعقاد یک قرارداد همبنیانگذاری ((Co Founder Agreement تنها زمانی میتواند از وقوع اختلافات احتمالی جلوگیری کند که مهمترین عناصر تداوم این رابطه را برای طرفین واضح و شفاف کرده باشد و طرفین در خصوص آن توافق حاصل نموده باشند. از مهم ترین سوالاتی که پاسخ آن باید در این قرار ذکر شود مواردی نظیر:
سود حاصل از فعالیت استارتآپ چگونه بین همبنیانگذاران تقسیم شود؟
آیا مالکیت همبنیانگذاران با استمرار فعالیت آنها در استارتآپ رابطهای دارند؟
نقش و مسئولیت هر یک از همبنیانگذاران در این شرکت نوپا چیست؟
تصمیمات لازم برای مدیریت این شرکت نوپا و تصمیمات مهم به چه شیوه ای اتخاد میشوند؟ با اکثریت آراء، با اتفاق آراء و یا با تایید مدیرعامل؟
شروع فعالیت استارتآپ بدون مشخص کردن عنوان شرکت از لحاظ حقوقی
یکی از مهم ترین موضوعاتی که هنگام تاسیس یک استارتآپ باید در خصوص آن تصمیم گیری شود پرداختن به این سوال است که این استارتآپ قرار است تحت عنوان چه نوع شرکتی در دنیای حقوق فعالیت کند؟ آیا همبنیانگذاران قصد دارند که این استارتآپ را یک شرکت با مسئولیت محدود بداند و آن را تحت شمول قوانین مربوط به شرکت با مسئولیت محدود دربیاورند و یا قصد دارند شرکت را یک شرکت تضامنی بدانند؟
لازم به ذکر است که یک استارتآپ میتواند به یکی از هفت شکل فعالیت کنند:
1.شرکت سهامی اعم از سهامی عام و خاص
2. شرکت با مسئولیت محدود
3. شرکت تضامنی
4. شرکت مختلط غیر سهامی
5. شرکت مختلط سهامی
6. شرکت نسبی
7. شرکت تعاونی
باید بدانیم که انتخاب هر یک از این قالبها شرایط و قوانین و حتی مزایای متفاوتی دارد و همچنین مسئولیتهای متفاوتی بر دوش همبنیانگذاران قرار میدهد از همین رو لزوم مشورت با افراد خبره بیش از پیش روشن میشود.
عدم رعایت قوانین مربوط به صدور سهام
اگر شما تصمیم بگیرید شرکت خود را در قالب سهامی عام به دنیای تجارت عرضه کنید باید بدانید یکی از امتیازهایی که این نوع قالب شرکت به شما ارزانی میکند قابلیت انتشار سهام است. اما انتشار سهام قوانین خاص خود را دارد که عدم رعایت آنها میتواند سبب ایجاد مسئولیت بشود.
عدم توجه به مسائل مربوط به مالکیت فکری
اگر قرار است با استفاده از این استارتآپ خدمتی نوین را به جامعه عرضه کنید که پیش از این به آن پرداخته نشده، لازم است برای حفاظت از بزرگ ترین و مهم ترین سرمایه خود که همان ایده و مباحث مربوط به مالکیت فکری است اقدامات حقوقی مهمی را برای حفظ و نگهداری آن انجام دهید. برای مثال استفاده از حق نشر یا همان حق کپی رایت، یکی از مسائل مهم حوزه مالکیت فکری استارتآپها است. این حق به مجموعهای از حقوق انحصاری گفته میشود که به پدیدآورنده یک اثر یا ناشر تعلق میگیرد. حق کپی رایت سبب میشود که حقوقی مثل حق نشر، تکثیر، الگوبرداری و حق استفاده از اثر در اختیار مؤلف یا خالق اثر باشد و هیچ کس نتواند بدون اجازه صاحب یا خالق اثر، از آن استفاده یا سوء استفاده کند.
عدم انعقاد قرارداد محرمانگی با کارمندان
قرارداد محرمانگی (NDA) یکی از مهمترین قراردادهای حوزه استارتآپ ها میباشد. هدف این قرارداد حفاظت از مهم ترین سرمایه شرکت نوپا یعنی ایده و همچنین مسیر توسعه این استارتآپ، اسامی مشتریان آن، اطلاعات مالی و مالیاتی و مواردی از این قبیل است. در خصوص لزوم انعقاد قرارداد محرمانگی با همبنیانگذاران بسیار صحبت شده است، اما موضوعی که گاهاً مورد غفلت قرار میگیرد، انعقاد قرارداد محرمانگی با کارمندان است. لزوم انعقاد این قرارداد با کارمندان از این رو است که این افراد به واسطه شغل خود معمولاً اطلاعات زیادی از یک استارتآپ به دست میآورند لذا لازم است برای حفظ این عنصر حیاتی شرکت نوپا، قرارداد محرمانگی با کارمندان نیز منعقد شود. در ادامه به بررسی مهمترین آیتمهای یک قرارداد محرمانگی با کارمندان می پردازیم:
کارمندان حق ندارند بدون مجوز از اطلاعات محرمانه شرکت برای منافع شخصی و یا به نفع شخص ثالثی استفاده کنند.
کارمندان باید هر اختراع، ایده، اکتشاف و محصول کاری مرتبط با کسب و کار شرکت را که در طول دوره استخدام به آن دست مییابند به شرکت اطلاع دهند.
شرکت مالک ایدهها و اختراعات و اکتشافاتی است که کارمند در طول دوره استخدام به آن دست پیدا کرده و کارمندان ملزم هستند که آنها را به شرکت واگذار نمایند.
در زمان اشتغال، کارمند هیچ گونه رقابتی با شرکت نخواهد داشت و همچنین هیچ گونه خدماتی را به شرکت رقیب ارائه نخواهد کرد.
کلام پایانی
با توجه به سرعت پیشرفت دنیای دیجیتال، امروزه انجام فعالیتهای روزمره و رفع نیازهای افراد در طول زندگی به شیوههای سنتی کمتر مورد اقبال قرار میگیرد؛ لذا افراد زیادی به فکر هم راه شدن با این موج تحول در جامعه هستند و در دنیای کسب و به سمت استارتآپ ها حرکت میکنند. این شرکتهای نوپا که بر پایه رفع نیازها به شکلی مبتکرانه و یا ایجاد تحول در مسیر سنتی رفع نیاز تشکیل میشوند در صورتی که بتوانند جامعه هدف خود را به خوبی شناسایی کنند میتوانند به موفقیت در این حوزه و در دنیای دیجیتال نائل شوند. اما نکته مهمی که باید در نظر گرفت این است که عدم آشنایی با قوانین حوزه استارتآپها و عدم شناسایی موانع حقوقی میتواند سد راه جدی بر سر فعالیت آنها شود. لذا با توجه به حجم قوانین و مقررات مختلف و همچنین لزوم انجام احتیاطهای قانونی برای کسب اطمینان نسبت به حفظ اسرار این شرکتهای نوپا، اهمیت مشورت و راهنمایی با افراد خبره حقوقی در حوزه استارتآپها بیش از پیش پر رنگتر میشود. از همین رو گروه حقوقی دادگام که متشکل از اعضای هیئت علمی دانشگاهها و همچنین وکلای پایه یک دادگستری است مفتخر است که اعلام دارد همراه شما در این مسیر پر پیچ و خم خواهد بود.
