مالیات یکی از منابع درآمدی مهم دولتها است که به دو گروه مالیات مستقیم و مالیات غیر مستقیم تقسیم میشود. منظور از مالیات مستقیم مالیاتی است که به طور مستقیم از مؤدیان مالیات دریافت میشود، آنها به طور آگاهانه در این فرآیند شرکت داشته و از جزئیات آن با خبر هستند، مثل مالیات بر درآمد اشخاص یا مالیات بر ارث که در ادامه، با انواع مالیات مستقیم به فراخور موضوع بیشتر آشنا خواهیم شد. اما مالیات غیر مستقیم به مالیاتی گفته میشود که به طور غیر محسوسی از تمام شهروندان دریافت میشود همچون مالیات بر واردات کالا که به منظور حمایت هرچه بیشتر از تولید داخلی و افزایش هزینه کالاهای خارجی از شهروندان دریافت میگردد.
سوال مهمی که باید به آن پاسخ داد این است که چه کسانی مشمول پرداخت مالیات هستند؟
در پاسخ به سراغ ماده 1 قانون مالیاتهای مستقیم میرویم. به نظر میآید این ماده به طور ضمنی مشمولین مالیات را در سه دسته قرار داده است:
دسته اول : مالکین املاک یا اموالی که آن املاک یا اموال در ایران موجود میباشد.
دسته دوم: اشخاص ایرانی دارای درآمد (بین اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی تفاوتها و شباهتهایی وجود دارد که در ادامه با آن آشنا خواهیم شد.)
دسته سوم: اشخاص غیر ایرانی نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل میکنند.
در خصوص دسته اول نکته قابل ذکری وجود ندارد اما در خصوص دسته دوم باید توجه داشت قانونگذار در مورد اشخاص حقیقی ایرانی با توجه به ملاک اقامتگاه، مقررات ویژهای وضع کرده است. قانونگذار اشخاص حقیقی را که مقیم ایران هستند نسبت به کلیه درآمدهای آنها اعم از اینکه در ایران و یا خارج از ایران تحصیل کرده باشند مشمول قوانین مالیات دانسته است حال آنکه در خصوص اشخاص حقیقی ایرانی که مقیم ایران نیستند صرفاً نسبت به درآمدهایی که در ایران کسب میکنند مشمول قوانین مالیات دانسته شدهاند. در خصوص شخص حقوقی ایرانی نیز احکامی چون شخص حقیقی ایرانی مقیم ایران وضع کرده و بیان میدارد این اشخاص نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل میکنند مشمول قوانین مالیات هستند.
در خصوص دسته سوم باید بیان کرد که قانونگذار اشخاص غیر ایرانی اعم از حقیقی یا حقوقی را تنها “نسبت به درآمدهایی که در ایران تحصیل مینماید و همچنین نسبت به درآمدهایی که بابت واگذاری امتیازات یا سایر حقوق خود و یا دادن تعلیمات و کمکهای فنی و یا واگذاری فیلمهای سینمایی (که به عنوان بها یا حق نمایش یا هر عنوان دیگر عاید آنها میگردد) از ایران تحصیل میکند”. مشمول مالیات دانسته است.
اما منظور از اظهارنامه مالیاتی چیست؟
قبل از پاسخ به این سوال باید بیان کرد که در ایران دو روش برای محاسبه مالیات وجود دارد:
1. شیوه علیالراس که در این شیوه ممیز مالیاتی (مامورین که وظیفه آنها تشخیص میزان درآمد و مالیات مؤدیان است) میزان مالیات را بر اساس مواردی همچون میانگین درآمد صنف مؤدی حساب میکند. این شیوه معایبی همچون تخمین دارایی و درآمد، بیش از حد واقعی و در نتیجه پرداخت مالیات بیشتر نسبت به مبلغ واقعی درآمد مؤدیرا دارد.
خوب است بدانید که سه عامل سبب میشود مالیات شما به شیوه علیالراس محاسبه شود:
1. عدم ارائه مدارک مالیاتی کامل
2. وجود نواقص در دفاتر و اسناد مالیاتی
3. عدم آگاهی از قوانین مالیاتی.
دومین شیوه پرداخت مالیات، خود اظهاری به وسیله پر کردن اظهارنامه مالیاتی است. قانونگذار در ماده 1 آیین نامه اجرایی ماده 95 اصلاحی قانون مالیاتهای مستقیم منظور خود را از اظهارنامه مالیاتی بیان میکند: « اظهارنامه مالیاتی فرمی است به منظور اظهار درآمدها، هزینه ها، دارایی ها، بدهیها، سرمایه، معافیتها، درآمد مشمول مالیات، مالیات، بخشودگی مالیاتی و همچنین اطلاعات هویتی و مکانی حسب مورد که برای صاحبان مشاغل و اشخاص حقوقی موضوع قانون مالیاتهای مستقیم، برحسب نوع و حجم فعالیت اشخاص مذکور مطابق نمونههایی که توسط سازمان، تهیه و اعلام میشود.» به بیان ساده اظهارنامه مالیاتی در واقع کارنامه مالی مؤدیان مالیات محسوب میشود که همه ساله، اشخاص حقیقی و حقوقی مشمول مالیات، به منظور محاسبه مالیات خود، موظف هستند آن را به سازمان مالیاتی تقدیم کنند. مؤدیان مالیات باید در نگارش اظهارنامه مالیاتی نهایت دقت را به عمل آورند، زیرا این اظهارنامه میتواند منشاء ایجاد حق و تکلیفهای گوناگونی برای آنها شود.
انواع اظهارنامه مالیاتی:
قانونگذار در مواد مختلفی از قانون مالیاتهای مستقیم موارد مشمول اظهارنامه مالیاتی را بیان کرده است که با آنها آشنا خواهیم شد:
- اظهارنامه مالیات عملکرد اشخاص حقیقی (ماده 100 ق.م.م)
- اظهارنامه مالیات عملکرد اشخاص حقوقی (ماده 110 ق.م.م)
- اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده (ماده 21 قانون ارزش افزوده مصوب 1387)
- اظهارنامه اجاره املاک (ماده 80 ق.م.م)
- اظهارنامه مالیات بر ارث (ماده 26 ق.م.م)
- اظهارنامه حق واگذاری محل (ماده 80 ق.م.م)
- اظهارنامه اشخاص حقوقی در حال انحلال (ماده 114 ق.م.م)
- اظهارنامه اشخاص حقوقی منحل شده (ماده 116 ق.م.م)
- اظهارنامه درآمد اتفاقی (ماده 126 ق.م.م)
باید بیان کرد که رایجترین نوع اظهارنامه مالیاتی، اظهارنامه مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده است.
نحوه تکمیل اظهارنامه مالیاتی به چه صورت است؟
امروزه اظهارنامه مالیاتی به صورت اینترنتی و الکترونیک با مراجعه به سایتhttps://tax.gov.ir انجام میشود. در این سامانه به فراخور موضوع مالیات، فرم متفاوتی طراحی شده که مؤدیان مکلف به تکمیل آنها هستند. مؤدیان مالیات باید توجه داشته باشند که قبل از تکمیل هرگونه اظهارنامه باید فرآیند ثبت نام الکترونیکی را با مراجعه به سامانه مذکور انجام دهند. نکته دیگری که مؤدیان باید حتما در نظر بگیرند این است که لازم توجه لازم را نسبت به مهلت تسلیم اظهارنامه داشته باشند که این مهلت به فراخور موضوع اظهارنامه متفاوت است.
مهلت تسلیم اظهارنامه مالیاتی:
اظهارنامه مالیات بر ارث یک سال بعد از تاریخ فوت
اظهارنامه اجاره املاک تا پایان تیرماه سال بعد
اظهارنامه عملکرد اشخاص حقیقی تا پایان خرداد ماه سال بعد
اظهارنامه عملکرد اشخاص حقوقی چهار ماه پس از پایان سال مالی
اظهارنامه اشخاص حقوقی در حال انحلال قبل از تشکیل مجمع عمومی
اظهارنامه اشخاص حقوقی منحل شده طی شش ماه از تاریخ انحلال
اظهارنامه درآمد اتفاقی از تاریخ تحصیل درآمد
در این جدول عبارت “سال مالی” دیده میشود. اما منظور از سال مالی چیست؟
عبارت سال مالی برای اشخاص حقیقی استفاده میشود. معمولاً سال مالی از اول فروردین آغاز و تا پایان 29 اسفندماه ادامه دارد. در صورتی که در اساسنامه شخص حقوقی سال مالی متفاوتی در نظر گرفته شده باشد ملاک محاسبه سال مالی، همان تاریخی است که در اساسنامه آمده است. درصورت سکوت اساسنامه، تاریخ 29 اسفندماه پایان سال مالی محسوب میگردد.
مزایای تکمیل اظهارنامه مالیاتی
- بازگشت مالیات: با تکمیل و ارسال اظهارنامه مالیاتی به صورت صحیح و به موقع، احتمال برگشت مبالغ اضافی پرداختی به عنوان مالیات وجود دارد.
- کاهش مالیات: با تعیین درست درآمدها، هزینهها و اعمال و استفاده از تمام معافیتها و تخفیفهای مالیاتی ممکن است مبالغ کمتری را به عنوان مالیات پرداخت کنید.
- جلوگیری از جریمه: ارسال اظهارنامه مالیاتی به موقع به شما کمک میکند تا از جرائم مالیاتی پیشگیری کرده و از پرداخت جریمههای احتمالی بینیاز باشید.
- افزایش اعتبار: توجه به تکمیل و پرداخت به موقع مالیات ممکن است منجر به افزایش اعتبار مالی شما شود که میتواند در هنگام درخواست وام یا خرید محصولات مالی مفید واقع شود.
- جایزه خوش حسابی: در صورتی که یک اظهارنامه مالیاتی سه سال متوالی مورد قبول ممیزین مالیات و اداره مالیات قرار بگیرد و شخص به برگه پرداخت مالیات اعتراضی نداشته باشد و مالیات را در زمان مقرر پرداخت کند، مشمول %5 جایزه خوش حسابی خواهد شد که به موجب این امتیاز، 5% از مبلغ مالیاتی که در آینده پرداخت خواهید کرد کسر خواهد شد.
- بهره مندی از معافیتها و بخشودگی مالیات: بهرهمندی از این امتیازات تنها برای مؤدیانی است که اظهارنامه را در مهلت مقرر به صورت صحیح تکمیل کرده و ارسال نمودهاند.
در صورت عدم تکمیل اظهارنامه مالیات و رعایت نکردن مواعد ذکر شده و همچنین انجام تخلفاتی در حوزه تکمیل اظهارنامه مالیاتی چه خطری مؤدی را تهدید میکند؟
- کتمان و ذکر هزینه های خلاف واقع: مطابق با ماده 192 قانون مالیاتهای مستقیم کتمان درآمد واقعی و یا ذکر هزینههایی که واقعیت ندارند اگر در خصوص اشخاص حقیقی باشد مشمول جریمهای غیرقابل بخشش که مقدار این جریمه 30% مبلغ مالیات است خواهد بود و در صورتی که در خصوص اشخاص حقوقی باشد میزان این جریمه معادل 10 درصد مبلغ مالیات خواهد بود.
عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی: اشخاص حقیقی و حقوقی در صورتی که اظهارنامه مالیاتی خود را ارسال نکنند، جریمه ای معادل ۳۰ درصد مالیات به آن ها تعلق می گیرد و سایر افراد ۱۰ درصد مالیات را باید به عنوان جریمه بپردازید.
- بررسی میزان مبلغ پرداختی به صورت علیالراس توسط ممیزین مالیاتی: مؤدیان مالیاتی در صورتی که نسبت به تکمیل اظهارنامه مالیاتی اقدام نکنند مبلغ مالیات آنها به صورت علیالراس محاسبه خواهد شد. در این روش امکان تخمین درآمد بیشتر از مقدار واقعی برای مؤدی وجود دارد و در صورت وقوع این اتفاق ممکن است میزان پرداختی مالیات مؤدی، از میزان واقعی آن که به نسبت درآمد او تعیین میگردد بیشتر شود.
کلام آخر
مالیات یکی از منابع مهم درآمد دولت محسوب شده که برای وصول آنها قواعدی خاص تنطیم گردیده است. در برخی موارد افراد ملزم به تکمیل اظهارنامه مالیاتی هستند که در صورت ممانعت از انجام این کار و یا تکمیل اشتباه اظهارنامه مالیاتی میتوانند بار مالی سنگینی را بر دوش خود قراردهند و آنها را مشمول جریمه نماید و یا آنها را از بهرهمندی از بخشودگیهای مالیاتی محروم گرداند. لذا حضور یک مشاور حقوقی که به قوانین مالیات آشنایی کامل داشته باشد و نحوه تکیل اظهارنامه مالیاتی به صورتی که منافع مؤدی مالیات را تامین کند ضروری است. تیم حقوقی دادگام با حضور مشاورین مجرب متشکل از نخبگان حقوقی، اساتید هیئت علمی دانشگاه و همچنین وکلای پایه یک دادگستری پاسخگوی ابهامات و راهنمای شما در این مسیر خواهد بود.
